Sababaha Keena Dhareerka Xilliga Hurdada

Sida aynu marar badan aragno waxaa dhacda in dadka qaar marka ay seexdaan uu dhareer badani ka yimaaddo afkooda inta ay hurdaan. Waxa aynu u naqaannaa Can-dareero, oo qofku marka uu hurdo dheer seexdo ayaa aad loogu arkaa, waxa aynu u naqaannaa in ay tahay arrin iska caadiya, laakiin xaqiiqada cilmiga caafimaadku sheegay ayaa ah in arrintani ay astaan u tahay mushkilad caafimaad.

Qormadan oo aynu Afsoomaali usoo rognay waxa ay ka warramaysaa dhibaatooyinka caafimaad ee dhareerka xilliga hurdada la isku arkaa astaan u noqon karo. caafimaad ahaan xaaladdan waxaa loo yaqaannaa ereyga ‘Sailorhea’ oo macnihiisu yahay, ‘Dhereerin xad-dhaaf ah’. Waxaa jira qanjidho badan oo shaqadoodu tahay dhareer soo saarista, laakiin waxa ay soo saaraan dhareer xaddidan oo afku haysan karo, marka laga reebo xaalado yar oo kooban. Dhareerka ay qanjidhadani habeenkii soo saaraan waa uu ka yar yahay, xaddiga ay soo saaraan marka aanu qofku hurdin. Dhinaca kalana qofku marka uu soo jeedo si aanu is dareemayn ayaa uu dhareerka saayidka  ah ee afkiisa ku soo dhaca u liqaa, liqistaas awgeed ayaana keenaysa in qanjidhadani dhareer badan soo saaraan si ay u kabaan hadba inta uu qofku liqo. Halka marka uu qofku hurdo ay muruqyada wejigu dabcaan, isla markaana aanu u liqayn dhareerka saayidka ah ee afka ku soo dhaca, sidaa awgeed uu ku ururayo aakhirkana afka ka soo fatahayo ee bannaanka u soo baxayo. Haddii aad u fiirsato marka uu qofku dhareerinayaa waa marka uu dhinac u jiifo, haddiise uu dhabarka u jiifo dhareerku soo fatahi maayo ee afka ayaa uu ku gudo jiraa, oo qofku marka uu yara baraarugo ama is rogo uu liqayaa.

Maka carruurta laga hadlayo; Ilmaha caano-nuugga ah marka ay ilkuhu u soo baxayaa, waa xaalad aan dhibaato u taagnayn, laakiin waxaa lagu qaldi karaa mararka qaarkood oo dhareerka carruurta qudhoodu dhibaato caafimaad astaan u yahay. Tusaale ahaa marka ay jirto dhibaato dhinaca muruqyada ahi haysato, carruurta xaalado nafsiya iyo kuwo dhinaca hab-macaamilka ahi haysato ayaa lagu arkaa dhareer afkooda boobaya oo aanay xakamayn karin. xaalado ka sii khatar badan ayaa jira, carruurta qaba xaalado dhinaca neerfayaasha ah, sida faalig maskaxda ahi ku dhaco ayaa iyagana lagu arkaa.

Marka aynu u nimaadno cudurrada uu dhareerkani calaamad u noqon karayo waxaa ka mid ah kuwan hoos ku xusen:

1. Xasaasiyadda: Dadka qaba xasaasiyadda sanka, calaamadaha lagu arko ayaa ay ka mid tahay in ay habeenkii dhareeriyaan. Sidoo kale nooca xasaasiyadda ka mid ah ee loo yaqaanno xasaasiyadda cuntada ayaa ka mid ah sababaha dhareerka badan ee habeenkii keenta.

2. Asiidhka caloosha: Asiidhka caloosha, ama waxa aynu u naqaanno Gaasta ayaa ay dhakhaatiirtu sheegeen in ay keento hungurigu sameeyo dhaqdhaqaaq isaga oo tusaale ahaan isku dayaya in uu celiyo asiidhka uu ka baqo qabo in ay caloosha ka soo noqoto oo dhuunta soo gaadho. Dhaqdhaqaaqaas ayaa sababa in qanjidhada dhareerkuna u qaataan in la gaadhay waqtigii shaqadooda loo baahnaa oo ay soo daayaan dhareer fara badan.

3. Sanboorka:  Inta badan marka uu jiro caabuq dhinaca hab-dhiska neefsiga ahi waxa uu saamayn ku wada yeeshaa neefsiga iyo liqidda cuntada. Sidaa awgeed qofka marka ay cilladi caafimaad darro ku jirto hab-dhiska neefsiga waxaa  dhacda in qanjuhu ay dhareer dheeraad ah soo saaraan, taas oo marka dambe gaadha in afka uu dhareerku ka soo daato, badashada uu batay awgeed. Marka uu qofka sanboorku ku kacsan yahay waxaa xidhma sanka, xaalado kale oo cabudh keenaana waa ay jiraan. Marka uu cabudhkaasi jiro qofku waxa uu neefsiga u duwayaa afka, afkaa uu ka neefsanayo ayaana keenaya in dhareerku bato oo aakhirka afka ka soo dareero marka uu qofku hurdo.

4. Qanjo xanuunka: Kaarka badan iyo bararka qanjaha hunguriga ku yimaadda marka ay bukaan ayaa sabab u noqda in dhareerku si fiicanu wada dhaafi waayo si qofku u liqo,sidaaawgeed waxauu ku ururaa hunguriga hoostiisa, waxa aanu aakhirka keenaa in uu fataho oo qofku marka uu hurdo dhareeriyo.

5. Saska iyo cabsida hurdada dhexdeeda. Dhareerku in uu qofka ka dareero marka uu hurdaa waa calaamad muujin karta in uu riyo xun iyo argagax ku dhex jiro, waxa ay xaaladdani inta badan ku dhacdaa dadka waaweyn, waxa aana aalaaba keena xaalado nafsiya.

Xaaladaha nafsiga ah ee dhareerkan hurdada keena waxaa kamid ah qofka oo ku jira xaalado nafsiya, sida diiqad dhinaca jacaylka ama kalgacalka ah oo saaran.

6. Dawooyinka qaar: Dhareerka habeenkii qofka ka dareera waxyaabaha keena waxaa ka mid ah dawooyinka noocyo ka mid ah, sida dawooyinka qofka xaaladaha nafsiga ah ku jira lagu dejiyo, maandooriyaha ayaa isna keena, dawooyinka kale ee keeana waxaa ka mid ah Morphine ta iyo Pilocarpine.

Waxa kale oo dhareerkan badiya hurdo la’aan qofka ku dhacda ama khalkhal xilliga hurdada dhaca, sida dadka hurdada ku socda, ama habeenkii iyaga oo hurda hadra.

xigasho

Faa’iidooyinka Cajiibka Ah ee Isku Cunista Timirta Iyo Caanaha

Cilmibaadhiso kala duwan ayaa daahfuray in midhaha timirta ay ku jiraan xaddi aad u badan oo ah Faytamiinno, macdanno iyo sonkoro uu jidhku si joogto ah ugu baahan yahay maalin kasta. Marka uu qofku sooman yahay ama uu ku jiro cunto yarayntana waxa ay jidhka si degdeg ah ugu keenaan faa’iidooyinka aynu soo tirinnay ee uu ka heli lahaa cuntooyinka kala duwan ee uu joojiyey ama yareeyey.

Timirtu waxa ay ka mid tahay cuntooyinka sida aad u dhaqsaha badan u shiidma, sidaa awgeed faa’iidooyinkeeda iyo raadkeedu ay saacado yar gudahood la falgalaan dhiigga, waxa aanay fududeeyaan shaqada dheefshiidka iyo weliba in uu cuntada si aad u fiican u shiido. Timirta waxaa ku jira khabiirro (Yeast) dabiici ah oo wax weyn ka tara nidaaminta shaqada caloosha gudaheeda ka jirta, isla markaana yaraysa dibbirada mararka qaarkood cuntada kaddib la isku arko. Haddaba marka timirta o faa’iidooyinkaas leh loo geeyo caanaha oo isku hal waqti la cuno, waxa sii kordhaysa faa’iidooyinkii laga filayey oo ay ka mid yihiin.

– Waxa uu jidhku ka helaa sonkoraha, macdanaha iyo faytamiinnada uu u baahan yahay.

– Waxa uu jidhku ka helaa tamar iyo firfircooni.

– Caanaha iyo Timirta isla falgalkoodu waxa ay dawo ka yihiin cadhada daran iyo dhaqso u cadhoodka, waxa ay sida oo kale ka dawo yihiin xaalado nafsi ah oo qulubka iyo isku buuqu ka mid yihiin.

– Caanaha iyo timirtu waxa ay kordhiyaan xadiidka dhiigga.

– Waxa ay daweeyaan taagdarrada ku dhacda muruqa wadnaha.

– Waxa ay daweeyaan calool istaagga aadka ah, gaar ahaan dumarka uurka leh.

– Waxa ay daweeyaan xasaasiyadda dadku cuntooyinka qaar ku yeeshaan.

– Waxa ay joojiyaan dhiigfuranka iyo dhiig baxa.

– Waxa ay caawiyaan caafimaadka keliyaha, sababtuna waa faytamiinnada ku jira ee A, J, B1, B2 iyo B3.

– Waxa ay yareeyaan khatarta xiiqda iyo cidhiidhka saableyda iyo neefsiga ku dhaca.

– Waxa ay ka takhalusaan jeermiyada dhibaatada keena ee ku dhasha ama ku tarma caloosha, xanuunno badanna keena.

– Waxa ay wax ka taraan taagdarrada ku dhacda xusuusta, waxa ay yareeyaan calaamadaha gabowga ee waqtigooda ka soo horumari lahaa. waxa ay xoojiyaan habdhiska difaaca jidhka, waxa aanay ka hortagaan mariidka / suntan cuntada ka samaysanta.

– Waxa ay aad wax uga taraan xanuunka xaglaha ku dhaca ee Roomatiisanka iyo xubno xanuunka.

– Waxa ay furaan amateedka / doonista cuntada waxa aanay nidaamiyaan shaqada dheefsiga ee jidhku kaga faa’iidaysanayo cuntada.

– Caanahai yo timirut isku jirkooda waxa ay u fiican yihiin daweynta xanuunno indhaha ku dhaca, sida habeenada iyo xuubka indhaha ku samaysma.

Diyaariye: Kamaal Marjaan

Xigasho: Wargeyska Geeska Afrika